Witamy na stronie Klubu Jagiellońskiego. Jesteśmy niepartyjnym, chadeckim środowiskiem politycznym, które szuka rozwiązań ustrojowych, gospodarczych i społecznych służących integralnemu rozwojowi człowieka. Portal klubjagiellonski.pl rozwija ideę Nowej Chadecji, której filarami są: republikanizm, konserwatyzm, katolicka nauka społeczna.

Zachęcamy do regularnych odwiedzin naszej strony. Informujemy, że korzystamy z cookies.
Paulina Lang  2 października 2015

#1 Horyzont Ukraiński

Paulina Lang  2 października 2015
przeczytanie zajmie 9 min

Horyzont Ukraiński to publikowany regularnie co dwa tygodnie przegląd najważniejszych wydarzeń politycznych, gospodarczych, militarnych oraz społecznych dziejących się u naszego wschodniego sąsiada.

1. Polityka

1.1 Tatarzy krymscy blokują półwysep

20 września z inicjatywy Medżlisu doszło do blokady wymiany towarowej pomiędzy Ukrainą a Krymem. Będący mniejszością na Krymie Tatarzy rozpoczęli akcję blokowania głównej drogi łączącej Krym z Ukrainą kontynentalną i nie przepuszczają ciężarówek, które zapewniają dostawy produktów spożywczych na półwysep. 26 września wstrzymano dodatkowo ruch pociągów towarowych na linii kolejowej z Armiańska. W okolicy administracyjnej granicy pomiędzy Krymem a obwodem chersońskim, w miejscowości Czongar, rozpoczęto budowę miasteczka namiotowego i organizację tzw. Krymskiego Majdanu. Oprócz mieszkańców obwodu chersońskiego w akcję włączają się członkowie ochotniczych batalionów, m.in. Donbas i DUK Prawy Sektor.

Mustafa Dżemilew, były dysydent i przywódca Tatarów Krymskich, zapowiedział, że blokada ma charakter bezterminowy, a warunkiem odejścia od niej jest spełnienie przez Rosję wszystkich postulatów. Protestujący oczekują uwolnienia wszystkich ukraińskich więźniów politycznych przetrzymywanych przez Rosję, rozpoczęcia śledztwa w sprawie dwudziestu dwóch morderstw Tatarów, które miały miejsce podczas rosyjskiej okupacji, przywrócenia demokratycznych swobód i wolności, zwrotu mienia ukraińskich firm, które zostało zagrabione w związku z okupacją, oraz wycofania okupacyjnych wojsk.

Krymscy Tatarzy zabiegają o szerszą blokadę Krymu, w tym energetyczną. Prezes Światowego Kongresu Tatarów Krymskich Refat Czubarow poinformował o spotkaniu z prezydentem Ukrainy Petrem Poroszenką, podczas którego omawiano możliwość wstrzymania dostaw energii elektrycznej na Krym, w razie pogorszenia się sytuacji Tatarów Krymskich. Samozwańcze władze Krymu określiły działalność Tatarów jako ekstremistyczną i grożą zdelegalizowaniem Medżlisu.

Wcielony administracyjnie do Rosji Krym jest wciąż zintegrowany gospodarczo i energetycznie z Ukrainą. Energia elektryczna, gaz, woda, ale również większość produktów spożywczych dostarczanych jest na Krym drogą lądową przez Ukrainę. Blokada może doprowadzić do paraliżu półwyspu, co do tej pory nie było wykorzystywane przez stronę ukraińską do osiągania swoich celów politycznych. Determinacja Tatarów Krymskich uwarunkowana jest wieloletnimi napięciami pomiędzy ich społecznością a dominującymi tam Rosjanami.

1.2. Sekretarz Generalny NATO na Ukrainie

22 września oficjalną wizytę na Ukrainie złożył po raz pierwszy Sekretarz Generalny NATO Jens Stoltenberg. Razem z Prezydentem Petrem Poroszenką inaugurowali ćwiczenia Ukraina – NATO w dziedzinie obrony cywilnej. Najważniejszą deklaracją, która padła z ust Stoltenberga było ta, że „drzwi NATO dla Ukrainy są otwarte”. Prezydent Poroszenko przyznał natomiast, że celem strategicznym Ukrainy jest wstąpienie do NATO, jednak państwo nie jest jeszcze na to gotowe. Jednocześnie zapewnił, że w tej sprawie zostanie zorganizowane referendum. Na tę chwilę członkostwo w Pakcie popiera 64% obywateli (lipiec 2015). Zapowiedź referendum wywołała gwałtowną reakcję Aleksandra Zacharczenki, premiera tzw. Donieckiej Republiki Ludowej, który zapowiedział, że próby jego organizacji będą równoznaczne z zerwaniem porozumień mińskich, a jego siły będą zmuszone do przejęcia kontroli nad całym Donbasem.

1.3. Niemiecka debata o Ukrainie

W związku ze wzrastającym zaangażowaniem Rosji w Syrii wicekanclerz Niemiec Sigmar Gabriel wyraził opinię, że należy znieść sankcje przeciwko Rosji, a sytuacja na Ukrainie nie powinna mieć wpływu na relacje niemiecko-rosyjskie. W ocenie wicekanclerza nie można prosić o pomoc (w kontekście Syrii) i jednocześnie karać (w kontekście Ukrainy). W tym samym czasie pełnomocnik rządu RFN ds. współpracy z Rosją zapewnił, że sankcje będą podtrzymane.

Niemcy chcą jak najszybciej wrócić do pełnowymiarowej współpracy gospodarczej z Rosją, przeszkodą wciąż pozostaje sytuacja wokół Donbasu, dlatego kanclerz Angela Merkel dąży do zawarcia pokoju za wszelką cenę. W tym tonie wypowiedział się Minister Spraw Zagranicznych Niemiec Frank Walter Steinmeier, który z zadowoleniem przyjął porozumienie gazowe pomiędzy Ukrainą i Rosją, odczytując je jako wzór dla konstruktywnej współpracy i podwalin dla szerszego porozumienia. Pominął przy tym  fakt, że porozumienie ma charakter czysto taktyczny, a Rosja nie ukrywa strategicznego celu, którym jest likwidacja szlaku tranzytowego przez Ukrainę.

2. Gospodarka

2.1. Rosyjski gaz znów popłynie na Ukrainę 

25 września podczas trójstronnych negocjacji pomiędzy Ministrem Energetyki Ukrainy Wołodymyrem Demczyszynem, ministrem energetyki Rosji Aleksandrem Nowakiem oraz Komisarzem ds. Energetyki Maroszem Szefczowiczem podpisano porozumienie o wznowieniu dostaw rosyjskiego gazu na Ukrainę.

Porozumienie pomiędzy Rosją, Ukrainą i UE obejmuje IV kwartał 2015 r. oraz I kwartał 2016 r. Rosja zobowiązała się w nim do obniżenia cen gazu dla stron Ukraińskiej, w związku z czym przez cały okres zimowy cena surowca będzie kształtowała się na poziomie 232 USD/1 tys. m3. W zamian Ukraina zobowiązała się do zagwarantowania bezpieczeństwa tranzytu gazu do UE i zgromadzenia w swoich magazynach 2 mld m3 gazu jeszcze w październiku. Gwarantem wypełnienia porozumienia jest Komisja Europejska, która dodatkowo zobowiązała się do udzielenia głównemu ukraińskiemu koncernowi NAK Naftohaz kredytu na zakup gazu w wysokości 500 mln USD.

2.2. Wchodzi w życie ustawa „O rynku gazu”

Z 1 października na Ukrainie weszła w życie ustawa „O rynku gazu”. Ustawa została uchwalona już 9 kwietnia i była jednym z ważniejszych warunków otrzymania przez Ukrainę pomocy finansowej z MFW oraz kluczowym elementem reformy rynku energetycznego na Ukrainie.

Zgodnie z nowymi przepisami doszło do rozdziału funkcjonalnego (wydobycie, przesył, dostawy) najważniejszego podmiotu na ukraińskim rynku gazowym NAK Naftohazu. NAK Naftohaz przestał być monopolistą na ukraińskim rynku, wprowadzono również zasadę TPA, czyli dostępu strony trzeciej do infrastruktury. Osłabiono pozycję Narodowej Komisji ds. Regulowania Energetyki i Komunalnych Usług, która od tej pory nie będzie ustalała cen gazu dla gospodarstw domowych, firm sfery budżetowej oraz odbiorców przemysłowych.

Wejście w życie ustawy jest pierwszym krokiem liberalizacji ukraińskiego sektora gazowego. Mimo to zrealizowano wyłącznie część niezbędnych przepisów, a dla pełnego dostosowania ukraińskiego rynku do europejskich norm niezbędne są kolejne reformy, w tym kompleksowa ustawa o regulatorze rynku.

2.3. Złe prognozy dla ukraińskiej gospodarki

Bank Światowy poinformował w raporcie  dotyczącym drugiego kredytu na cele rozwoju ukraińskiego sektora finansowego „Second Programmatic Financial Sector Development Policy Loan” o korekcie prognoz rozwoju gospodarczego Ukrainy w 2015 r. Według najnowszych przewidywań PKB Ukrainy zanotuje spadek 12%, a inflacja sięgnie 50%.  Według prognoz z kwietnia spadek PKB miał wynosić 7,5%, a inflacja 40%, co wskazuje na wyraźny kryzys ukraińskiej gospodarki. Pozytywnym wydaje się fakt, że w 2016 r. według Banku Światowego PKB Ukrainy ma zanotować wzrost 1%, a inflacja osiągnie poziom 23,4%.

Bank Światowy wyraził jednocześnie niezadowolenie z kondycji ukraińskiego sektora finansowego. Program naprawy sektora przewiduje likwidację kolejnej grupy banków w 2016r. W okresie 2014-2015 Narodowy Bank Ukrainy zamknął 59 banków, a zalecenia Banku Światowego wskazują na konieczność likwidacji kolejnych 37. Jednocześnie NBU prowadzi szereg działań, na rzecz poprawy stanu sektora przez doprecyzowanie procedur mających na celu wczesne wykrywanie zagrożonych banków oraz określania końcowych właścicieli, a co za tymi idzie dokładniejszej analizy kredytowania jednostek powiązanych i podwyższenia standardów w tej dziedzinie.  

2.4. Rezerwy walutowe do zwiększenia

Ukraińskie rezerwy w walucie i złocie wynoszą obecnie 13 mld USD. Zgodnie z deklaracją szefowej Banku Narodowego Ukrainy Walerii Hontariewej do końca 2015 r. ich wartość ma wzrosnąć do poziomu 18 mld USD. Hontariewa przyznaje, że wzrost rezerw uwarunkowany jest nie tylko bezpośrednim skupem waluty na rynku, ale również dzięki programowi kredytowemu MFW. Należy podkreślić, że jest to wyraźnie odwrócenie trendu z poprzedniego roku – w 2014 r. rezerwy walutowe na Ukrainie spadły o 63,1% do poziomu 7,533 mld USD.

2.5. Zmiany w zarządzaniu państwowymi koncernami

Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego Ukrainy zaproponowało zmianę modelu zarządzania państwowymi koncernami przez podporządkowanie ich jednej jednostce – Ukrholdingowi. Zgodnie z zaleceniami Ministerstwa do kapitału zakładowego Ukrholdingu miałoby wejść m.in. 100% akcji NAK Naftohazu, WAT Ukrhidroenerho, NAK Nadra Ukrainy, Ukraiński Bank Rekonstrukcji i Rozwoju oraz Państwowy Bank Oszczędnościowy Ukrainy. W opinii twórców reformy wspólne zarządzanie państwowymi spółkami zwiększy ich efektywność, przez wykorzystanie pracy najlepszych na rynku fachowców, poprawi przepływ informacji, a przez to potencjał analityczny. Projekt tej reformy budzi jednak obawy, ponieważ zbyt duże skoncentrowanie władzy nad kluczowymi dla gospodarki koncernami, jedynie zwiększy patologie systemu (korupcja, wykorzystywanie spółek do celów politycznych i osobistych), zamiast je rozwiązać.

2.6. 32 ukraińskie firmy w rankingu TOP-500 Europy Środkowo-Wschodniej

Międzynarodowa firma konsultingowa Deloitte ogłosiła listę 500 największych firm w Europie Środkowo-Wschodniej. Wśród nich znalazło się w tym roku 32 firmy z ukraińskim kapitałem. Jest to znaczne osłabienie pozycji Ukrainy w tym rankingu, ponieważ jeszcze w ubiegłym roku wśród 500 największych regionu znajdowało się aż 53 firmy ukraińskie. Najwyżej w rankingu znajduje się koncern Rinata Achmetowa Metinwest, który uzyskał dochód 7,839 mld EUR i znalazł się w pierwszej dziesiątce rankingu. Duży wpływ na osłabienie pozycji ukraińskich koncernów w rankingu miała dewaluacja hrywny.

3. Bezpieczeństwo

3.1. Podpisano porozumienie o wycofaniu z linii frontu broni o kalibrze poniżej 100 mm

29 września w Mińsku podczas spotkania trójstronnej grupy kontaktowej (OBWE, Ukraina, Rosja) podpisano porozumienie dotyczące stosowanej na linii frontu broni. Zgodnie z umową, strony wycofają artylerię o kalibrze poniżej 100 mm oraz moździerze o kalibrze 120 mm na odległość 15 km od linii frontu. Reżim wypełnienia porozumienia podzielony został na dwa etapy. Pierwszy będzie trwał 15 dni i przewiduje wycofanie z obwodu łuhańskiego w kolejności czołgów, artylerii i moździerzy. Drugi etap zakłada wycofanie w tej samej konfiguracji broni z pozostałych terenów objętych konfliktem. Proces wypełnienia umowy ma się rozpocząć dwa dni po wprowadzeniu pełnego zawieszenia ognia.

Umowa jest ważnym krokiem w kierunku wypełnienia porozumień mińskich i stwarza warunki do utworzenia 30 km strefy buforowej. Premier tzw. Donieckiej Republiki Ludowej Aleksandr Zacharczenko powiedział, że porozumienie może oznaczać zakończenie wojny. Realizacja postulatów zawartych w umowie z pewnością przyczyni się do zmniejszenia aktywności wojskowej stron, jednak nie złagodzi napięcia politycznego, szczególnie uwzględniając zbliżające się niezależne od Kijowa wybory samorządowe w separatystycznych republikach. Prezydent Petro Poroszenko już określił organizację wyborów jako złamanie mińskich porozumień oraz zagroził, że będzie ona dla Putina przekroczeniem czerwonej linii, za którą spotka go zdecydowana reakcja wspólnoty transatlantyckiej.

3.2. 265 mln amerykańskiej pomocy wojskowej

Stany Zjednoczone od początku konfliktu na Donbasie udzieliły ukraińskim siłom zbrojnym pomocy wojskowej wartości 265 mln USD. Takie dane opublikował ambasador USA na Ukrainie Geoffrey Pyatt. Najwięcej amerykańskie władze zainwestowały w szkolenia ukraińskich żołnierzy, których koszt wyniósł 66 mln USD. Oprócz tego przekazano sprzęt umożliwiający bezpieczną łączność o wartości 33 mln USD, , noktowizory i termowizory wartości 13 mln USD, szpital polowy i leki wartości 15 mln USD, drony wartości 12 mln, czy 230 samochodów bojowych Humvee.

1 października Barack Obama podpisał rozporządzenie o przekazaniu Ukrainie radiolokacyjnych systemów przeciwartyleryjskich Q36. Radary umożliwią zdobywanie informacji o pozycji prowadzenia ostrzału na odległości do 18 km (artyleria) i 24 km (systemy rakietowe). Wartość radarów wynosi 20 mln USD.

3.3. Nowa doktryna wojenna Ukrainy

24 września prezydent Petro Poroszenko podpisał nową doktrynę wojenną Ukrainy. Przełomowe w dokumencie jest wymienienie z nazwy państwa wrogiego – Rosji. Zgodnie z dokumentem głównym zagrożeniem dla bezpieczeństwa państwa jest rosnąca potęga wojskowa Rosji oraz jej koncentracja wokół ukraińskich granic, przede wszystkim rakiet jądrowych średniego zasięgu na Krymie. Obok tego za zagrożenie uznano działalność nieformalnych ugrupowań zbrojnych, których działalność ukierunkowana jest na destabilizację państwa. W doktrynie zdefiniowano wyzwania, z których najważniejszym jest możliwość ingerencji Rosji w sprawy wewnętrzne Ukrainy co stanie na drodze integracji Ukrainy z UE.

Dokument wyznacza główne priorytety bezpieczeństwa, którymi są stworzenie warunków dla odbicia rosyjskiej agresji i przywrócenia kontroli nad utraconymi terytoriami oraz osiągnięcie interoperacyjności ukraińskich sił zbrojnych z odpowiednimi jednostkami państw członkowskich NATO do 2020 r.

W doktrynie przewidziano pogłębianie współpracy z NATO w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju oraz poszczególnymi państwami Paktu niezależnie od jego struktur organizacyjnych. Dostosowywanie ukraińskiej armii do standardów NATO przewiduje też wyposażenie jej w nowoczesny, zgodny ze standardami NATO sprzęt, przeprowadzenie odpowiednich szkoleń oraz implementowanie nowego sposobu planowania.

Ukraina zobowiązuje się w doktrynie do udziału i wzięcia na siebie części odpowiedzialności za prowadzone przez NATO operacje. Jednym z ważniejszych elementów wymagających reformy i standaryzacji są jednostek zwiadowczych i wywiadu.

4. Relacja polsko-ukraińskie

4.1. Spotkanie Duda-Poroszenko

W Nowym Jorku doszło do spotkania prezydentów Andrzeja Dudy i Petra Poroszenki na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Podczas spotkania prezydent Duda zaakcentował brak zgody na zamrożenie konfliktu na Donbasie oraz możliwe konsekwencje po przeprowadzeniu nielegalnych w separatystycznych republikach. Prezydent Duda zapowiedział plany wzmocnienia pomocy wojskowo- technicznej dla Ukrainy i zaostrzenia sankcji wobec Rosji w przypadku przeprowadzenia przez separatystyczne republiki własnych, nieuznawanych przez Kijów, wyborów samorządowych. Poinformowano również o planach organizacji oficjalnej wizyty prezydenta Polski na Ukrainie jeszcze w tym roku, oraz intensyfikacji współpracy regionalnej w formacie V4 + Ukraina.

5.  Ukraińskie media o Polsce

Najpopularniejszym tematem dotyczącym Polski w minionych dwóch tygodniach na Ukrainie były okoliczności organizacji konferencji OBWE o prawach człowieka w Warszawie. Ukraińskie media zastanawiały się dlaczego wicepremier anektowanego Krymu, objęty europejskimi sankcjami Dmytro Polonskuj został zaproszony na konferencję i został wpuszczony do Polski. Jednocześnie należy podkreślić, że ukraiński MSZ za tę prowokację oskarża głównie władze Rosji, a wyjaśnienia ministra spraw zagranicznych Grzegorza Schetyny o zmianie pisowni nazwiska „wicepremiera” zostały przyjęte ze zrozumieniem. Podczas konferencji ambasador Ukrainy w Polsce Andrij Deszczycja na znak protestu oblał Polonskiego kawą.

Ukraińskie media odnotowały również debatę publiczną w Polsce na temat pomocy Polakom w Mariupolu. Mimo że początkowo informowano o możliwości sprowadzenia osób polskiego pochodzenia z Mariupola do Polski, to później skorygowano tę informację i wyjaśniono, że chodzi wyłącznie o pomoc materialną dla nich na miejscu.

Na Ukrainie odnotowano słowa premier Ewy Kopacz o stosunku Zachodu wobec prób „przehandlowania” Ukrainy za zaangażowanie w Syrii, podejmowanych przez prezydenta Rosji . Premier Kopacz podkreślała, że nie wierzy w tę możliwość.

Ukraińska Prawda opisała dodatkowo warunki panujące na polsko-ukraińskich przejściach granicznych. Portal zwrócił uwagę na trudną sytuację Ukraińców przekraczających granicę. Według portalu za kolejki na granicach odpowiadają ukraińscy pogranicznicy, którzy później w zamian za przyśpieszenie procedury pobierają opłaty. Jednocześnie jednak wskazywano, że również po polskiej stronie tworzą się kolejki za sprawą nieformalnych limitów, które są wyznaczane przez straż graniczną – do 200 samochodów osobowych w ciągu zmiany. W opinii dziennikarzy, przekazanie przez Polskę kredytu w wysokości 100 mln EUR na rozbudowę systemu przejść granicznych nie zmieni sytuacji osób chcących przekroczyć granicę, ale być może wpłynie na poziom zatrudnienia w regionie. Autorzy tekstu przekonani są, że problem kolejek na granicach nie leży w ilości punktów przejść granicznych, ale w korupcji szerzącej się wśród straży granicznej.

Przegląd obejmuje wydarzenia z okresu 21.09.-02.10. 2015 r.