Jak wójtowie zmieniają swoje gminy bez pomocy Warszawy
Gdzie szukać alternatywy dla „warszawocentrycznej” Polski? W gminach i powiatach, których nazwy usłyszycie pewnie (tak jak i my) po raz pierwszy w życiu. Na początek postanowiliśmy wybrać siedem z nich, gdzie pomimo finansowych braków, wójtowie, burmistrzowie i prezydenci wykazali się pomysłowością oraz odpowiedzialnym myśleniem w długiej perspektywie. Ku pomyślności mieszkańców ich gmin. „Polska powiatowa” może być innowacyjna.
Skąd biorą się problemy „Polski lokalnej”? Po pierwsze, dyskusyjny jest obecny trójszczeblowy model podziału terytorialnego naszego kraju. Po drugie, na gminy nakładane są zadania, których skala jest nieproporcjonalna do środków finansowych, jakie otrzymują na ich realizację „z Warszawy”. Po trzecie, „Polska lokalna” najmocniej odczuwa brak limitów kadencji dla wójtów i prezydentów miast, którzy pozostając na swoich stanowiskach przez lata, budują jednocześnie swoje „udzielne księstwa”. Z małym pożytkiem dla mieszkańców oraz rozwoju gmin i miast. Po czwarte, Polska jest krajem instytucjonalnie scentralizowanym zarówno na poziomie ogólnopolskim, jak i wewnątrz-wojewódzkim. Na 77 urzędów i instytucji państwowych, jakie możemy znaleźć na stronie internetowej Sejmu, tylko dwie mają siedziby poza Warszawą: Wyższy Urząd Górniczy w Katowicach oraz Narodowe Centrum Badań Jądrowych z siedzibą główną w Otwocku. W przypadku instytucji posiadających oddziały terenowe, w zdecydowanej większości ulokowane one były w stolicach województw. Wyjątkami z jednej strony były Koszalin, Częstochowa oraz Gdynia (po 2 razy), z drugiej dwie małe wsie. Pierwsza z nich to Ciecierzyn, niedaleko Lublina, gdzie znajduje się oddział Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, a druga to Lubieszyn, oddalony 14 km od Szczecina, gdzie swoją siedzibę wojewódzką ma Główny Inspektorat Transportu Drogowego.
Tymczasem ostatnie wybory samorządowe przyniosły ze sobą istotne przemeblowania na lokalnych scenach politycznych. Po pierwsze, tylko 62% spośród wybranych w nich prezydentów miast to osoby, które sprawowały ten urząd przed wyborami (przed czteroma laty ten odsetek wynosił 78%). Po drugie, blisko połowa z nich to osoby poniżej czterdziestki. W Starachowicach prezydentem został Marek Materek, lat 26, urodzony niecałe dwa miesiące po czerwcowych wyborach 1989 roku; Stalową Wolą rządzi Lucjan Nadbereżny, rocznik ’85; w Mielcu, skąd pochodzę, 71-letniego Janusza Chodorowskiego zastąpił o 33 lata młodszy Daniel Kozdęba.
Polityka to jedno, kwestie gospodarcze oraz infrastrukturalne to drugie. Przyglądając się „Polsce lokalnej” staraliśmy się znaleźć przykłady samorządowych innowacji, służących rozwojowi gmin i miast, na przekór systemowym i finansowym trudnościom. Poszukiwania zakończyliśmy sukcesem. Oto zapowiedź siedmiu z nich:
1. Katowice
Jednostka terytorialna: miasto na prawach powiatu
Województwo: śląskie
Liczba mieszkańców: 301 tys.
Innowacja: miejski system dysponowania i wynajmowania pustostanów
2. Kleszczów
Jednostka terytorialna: gmina wiejska
Województwo: łódzkie
Liczba mieszkańców: 5 tys.
Innowacja: komplementarna wizja rozwoju gminy obejmująca różnorodne rozwiązania: od Fundacji Rozwoju Gminy Kleszczów, zarządzającej czteroma strefami ekonomicznymi, po Technikum Nowoczesnych Technologii
3. Michałowo
Jednostka terytorialna: gmina miejsko-wiejska
Województwo: podlaskie
Liczba mieszkańców: 7 tys.
Innowacja: gmina pozbawiona podatków od nieruchomości
4. Nysa
Jednostka terytorialna: gmina miejsko-wiejska
Województwo: opolskie
Liczba mieszkańców: 45 tys.
Innowacja: bon wychowawczy
5. Pawłowiczki
Jednostka terytorialna: gmina wiejska
Województwo: opolskie
Liczba mieszkańców: 1300
Innowacja: partnerstwo publiczno-prywatne przy budowie infrastruktury drogowej
6. Sierakowice
Jednostka terytorialna: gmina wiejska
Województwo: pomorskie
Liczba mieszkańców: 18 tys.
Innowacja: gmina całkowicie pozbawiona dyskontów i sieci hipermarketów
7. Ząbki/Żory
Jednostka terytorialna: gmina miejska/miasto na prawach powiatu
Województwo: mazowieckie/śląskie
Liczba mieszkańców: 31 tys./60 tys.
Innowacja: darmowa komunikacja miejska
Rozwój Polski nie powinien opierać się wyłącznie na Warszawie. Przykład tych siedmiu gmin i powiatów grodzkich pokazuje, że w „Polsce lokalnej” drzemie potencjał niedostrzegany ze szklanych wieżowców stolicy.
