46 Horyzont Jagielloński
Poniżej prezentujemy skrót informacji z najnowszego Horyzontu Jagiellońskiego. To publikowany cyklicznie przegląd najważniejszych faktów, analiz i komentarzy z ostatniego tygodnia.
1. Unia Europejska (Bartłomiej Sawicki)
1.1.Finlandia i Szwecja powinny wstąpić do NATO
Zdaniem prestiżowego magazynu „Foreign Affairs”, wydarzenia na Ukrainie oraz agresywna postawa Rosji powinny skłonić zachodnich przywódców do przyjęcia w poczet członków Paktu Północnoatlantyckiego kraje Europy Północnej – Szwecję i Finlandię. Kraje te aktywnie współpracują i wspierają działania NATO w ramach programu „Partnerstwo dla Pokoju” czy w misjach pokojowych i stabilizacyjnych na Bałkanach w Afganistanie oraz Libii. Rozszerzenie NATO o Szwecję i Finlandię ma pomóc osiągnąć kilka celów ważnych z politycznego i militarnego punktu widzenia. Rozszerzenie o kraje nordyckie wydłuży granice NATO z Rosją, co będzie wyraźnym sygnałem dla Moskwy, że agresja militarna w Europie niesie ze sobą poważne konsekwencje geopolityczne. Z militarnego punktu widzenia NATO zyskałoby dwie, jedne z najnowocześniejszych armii na Starym Kontynencie. Oba kraje dysponują także wysokim zapleczem technologicznym oraz uznanym sprzętem wojskowym takim jak szwedzkie samoloty bojowe Gripen czy fińskie wozy opancerzone i systemy dowodzenia firmy Patria. Członkostwo tych krajów pozwoliłoby także lepiej zarządzać arktyczną strefą aktywności krajów NATO.
1.2. Komisja Europejska podsumowuje swoją 5–letnią kadencję
Komisja Europejska wydała broszurę „Zjednoczona, otwarta i silniejsza Europa”, w której każdy z komisarzy wymienia działania podjęte w czasie sprawowania swojego urzędu. „W ostatnich pięciu latach kształtowała się groźba kryzysu finansowego i kryzysu zadłużeniowego. W obliczu tych wyzwań możemy być bardzo dumni z tego, że zachowaliśmy Europę zjednoczoną i otwartą oraz uczyniliśmy ją silniejszą na przyszłość” – ocenił przewodniczący Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso. Szefowa dyplomacji UE Catherine Ashton, podkreśliła, m.in. że za jej kadencji wspierano procesy transformacji w państwach południowego partnerstwa. Ashton zwróciła również uwagę, iż UE wprowadziła nowy instrument działania tzw. Task Force. Są to grupy zadaniowe ds. zwiększania efektywności wdrażania unijnej strategii w poszczególnych dziedzinach. Polski komisarz ds. budżetu i programowania finansowego, Janusz Lewandowski za najważniejszą zasługę swojej kadencji wymienił stworzenie budżetu UE będącego (w jego opinii) odpowiedzą na wyzwania wynikające z kryzysu finansowego. Niezwykle ważne – w jego opinii – było przeznaczenie w ciągu najbliższych 7 lat biliona euro z budżetu UE na inwestycje. Podkreślił także, wdrożenie jasnych i prostych reguł wydatkowania ze wspólnej unijnej kasy. Warto zwrócić także uwagę na dokonania komisarza ds. rozszerzania, Štefana Füle. Zdaniem Czecha, jako sukces należy odnotować podtrzymanie woli UE, co do dalszego rozszerzenia strefy pokoju, dobrobytu i stabilności. W ramach tego zadania rozpoczęto negocjacje akcesyjne z Czarnogórą oraz osiągnięto historyczne porozumienie o normalizacji stosunków między Serbią a Kosowem, które umożliwiło otwarcie w styczniu tego roku negocjacji akcesyjnych z Serbią.
1.3. Negocjacje ze Szwajcarią rozpoczęte
Ambasadorowie 28 państw członkowskich UE, zezwolili na oficjalne rozpoczęcie rozmów ze Szwajcarią dotyczących nowej umowy ramowej o współpracy między oboma podmiotami. Rozpoczęcie negocjacji zostało wstrzymane po lutowym referendum w Szwajcarii, zatwierdzającym zaostrzenie polityki migracyjnej wobec państw UE. Bruksela potraktowała to jako naruszenie istniejących porozumień. Nowa umowa ramowa dotyczyć ma ustanowienia jednolitych wspólnych priorytetów oraz wytycznych w ramach partnerstwa. Unia skłania się na rzecz formalizowania i zinstytucjonalizowania współpracy. Dotychczas UE i Szwajcaria działają w oparciu o skomplikowane i liczne porozumienia sektorowe.
W minionym tygodniu w Brukseli odbył się Szczyt UE-Japonia. Gospodarze spotkania, Przewodniczący Rady Europejskej Herman van Rumpuy i Przewodniczący Komisji Europejskiej Jose Manuel Barroso, wspólnie z premierem Japonii Shinzo Abe zapewnili o kontynuowaniu rozmów o umowie o wolnym handlu. Od kwietnia 2013 r. trwają negocjacje umowy o partnerstwie strategicznym oraz umowy o wolnym handlu pomiędzy UE i Japonią. UE dzięki umowie ma nadzieję na ożywienie europejskich inwestycji w Japonii. Jest to jeden z kluczowych partnerów strategicznych dla UE. Kraje Wspólnoty i Japonia razem odpowiadają za ponad jedną czwartą światowego PKB. Japonia jest drugim (po Chinach) największym partnerem handlowym UE w Azji, a UE jest trzecim partnerem handlowym dla Japonii [H1] [H2] na świecie. Podpisanie umowy, zdaniem UE, mogłoby powiększyć unijny PKB o 0,6–0,8 % (77–103 mld euro), eksport do Japonii o jedną trzecią, jak również stworzyć 420 tys. nowych miejsc pracy. Wśród wymienianych problemów zwraca się uwagę na kwestie zamówień publicznych oraz inwestycji bezpośrednich. Mimo to Przywódcy UE i Japonii wyrazili dążenie do jak najszybszego zakończenia negocjacji.
1.5. Energia odnawialna szansą dla Europy?
Zdaniem Reiniera de Graafa z ośrodka analitycznego AMO, w obliczu konfliktu politycznego na Ukrainie, Europa powinna wrócić do przygotowywanej jeszcze w 2009 r. „MapyDrogowej 2050”, która zakłada daleko idącą redukcję emisji dwutlenku węgla do 80% w 2050 roku. Panaceum na problemy energetyczne ma być integracja krajowych sieci energetycznych w całej Europie. Pozwoli to na udostępnianie i wymianę różnych form energii odnawialnej, między krajami. Zaproponowano także by kraje Wspólnoty specjalizowały się w wytwarzaniu energii z danego odnawialnego źródła. Rodzaj źródła uzależniony byłby od położenia geograficznego oraz klimatu.
1.6. UE zakazuje wcześniejszego publikowania wyników wyborów do PE
Wybory do Europarlamentu zaplanowano w większości krajów UE na 25 maja. Jednak w 6 krajach: Wielkiej Brytanii, Holandii, Irlandii, Czechach, Słowacji oraz na Łotwie wybory odbędą się między 22–25 maja. Dlatego też Komisja Europejska zakazała wcześniejszego publikowania wyników wyborów do godziny 23, w dniu 25 maja w tych krajach, co mogłoby wpłynąć na wynik wyborów w pozostałych państwach UE. Komisja Europejska chce uniknąć nieporozumienia podobnego jak z Holandią z 2009 roku, która opublikowała swoje wstępne wyniki na 3 dni przed głosowaniem w większości krajów Wspólnoty.
2. Grupa Wyszehradzka (Joanna Babiarz, Tomasz Romanowski)
2.1. Sekretarz Generalny NATO w Słowacji
Jak informuje Ministerstwo Spraw Zagranicznych Słowacji W dniach 14–15 maja gościć na Słowacji będzie sekretarz generalny NATO Anders Fogh Rasmussen, celem odbycia rozmów z przedstawicielami państwa. Ma się spotkać z Prezydentem Ivanem Gasparovicem, premierem Robertem Fico oraz ministrami: spraw zagranicznych i obrony narodowej, by podsumować 10-lecie Słowacji w NATO. Innymi tematami rozmów będą priorytety strategiczne, w obliczu zbliżającego się szczytu Sojuszu Północnoatlantyckiego w Walii, oraz rozwój sytuacji w sąsiedniej Ukrainie. Rasmusen 15 maja weźmie również udział w konferencji „Globsec”, na której wygłosi przemówienie.
2.2. Szczyt polsko–węgierski w Warszawie
W ostatni poniedziałek polską stolicę odwiedził Viktor Orbán. Była to pierwsza wizyta węgierskiego premiera po wygranych w kwietniu wyborach. Stwierdził on, że przyjaźń polsko-węgierska przetrwała te cztery lata, podczas których była wystawiona na ciągłe próby. Również podziękował on Tuskowi za polskie wsparcie i bycie siłą napędową wszystkich krajów w Europie Środkowej. Na spotkaniu omawiano wspólną politykę energetyczną dla wszystkich krajów członkowskich Grupy Wyszehradzkiej – potrzebną ze względu na duże uzależnienie Polski, Słowacji, Czech oraz Węgier od Federacji Rosyjskiej. Węgierski przywódca pochwalił podpisanie umowy słowacko-ukraińskiej dotyczącej dostaw gazy na Ukrainę, dzięki interkonektorowi łączącego te dwa kraje – Węgry od stycznia przyszłego roku będą mogły z niego korzystać. Jednocześnie podkreślano, że ta strategia nie jest antyrosyjska – zastosowanie jej ma służyć tylko złamaniu monopolu oraz podniesieniu prestiżu jako członka Unii Europejskiej, gdyby kraje V4 uzyskały pełną niezależność energetyczną. Poruszono również kwestię Ukrainy i jej energetycznego niebezpieczeństwa ze strony władz Kremla. Politycy próbowali znaleźć rozwiązanie, które w sposób pokojowy zażegnałoby tamtejszy kryzys. Polska nie odniosła się do umowy węgiersko-rosyjskiej dotyczącej modernizacji elektrowni jądrowej w Paks.
2.3 Áder otwiera sesję parlamentarną
„Węgry weszły w nową erą, w której polityczne argumenty przeszłości tracą swoją aktualność”„ – tymi słowami prezydent Węgier rozpoczął swoje przemówienie otwierające posiedzenie węgierskiego Zgromadzenia Narodowego. János Áder widzi wygraną Fideszu jako wyraz woli narodu, który mówi, że nadszedł koniec prowadzenia jałowej polityki krajowej oraz zagranicznej. Stwierdził również, że wygrane wybory pokazują, iż triumfujący Fidesz aprobuje nową konstytucję, w której m. in. uznano forinta za jedyną walutę na Węgrzech czy zdefiniowano instytucję małżeństwa jako związek kobiety i mężczyzny. Węgierski prezydent w swojej mowie podkreślił znaczenie tych wyborów ze względu na możliwość zagłosowania w wyborach przez Węgrów, którzy zamieszkują w innych krajach oraz fakt, że miejsca w Parlamencie dostali reprezentanci mniejszości etnicznych.
2.4. Węgry walczą o prawa rodaków
„Węgry upomną się będą swoich praw w ramach Unii Europejskiej i domagać się będą autonomii dla Węgrów żyjących poza granicami kraju w Europie Środkowej, także na Ukrainie” – powiedział w sobotę premier Viktor Orban. Świeżo wybrany na drugą kadencję premier, jak mówi, uzyskał legitymizację do jednoczenia narodu także poza granicami Węgier. Dotyczy to szczególnie znacznej liczebnie mniejszości węgierskiej w rejonie Karpat. Również jego partia, Fidesz, rusza do Brukseli z hasłem „Więcej szacunków dla Węgrów”. Jak przypomina Agencja Reuters, w niedługo po rozpoczęciu pierwszej kadencji w 2010 roku rząd premiera Orbana przyznał obywatelstwo węgierskim mniejszościom narodowym w sąsiednich krajach celem przywrócenia im „dumy narodowej”. Rozproszone mniejszości węgierskie w wielu krajach to efekt porozumienia z Trianon z 1920 r., kiedy to Węgry straciły 2/3 swojego terytorium, sprawiając że miliony ich obywateli pozostało na terytoriach ościennych państw.
3. Wschód (Adrian Koładka)
3.1. Kazachstan członkiem WTO jeszcze w tym roku?
Prezydent Nursułtan Nazarbajew oświadczył, że Kazachstan może w tym roku stać się członkiem Światowej Organizacji Handlu. Nazarbajew podkreślił przy tym, iż Astana kontynuuje także starania na rzecz utworzenia Eurazjatyckiej Unii Gospodarczej, a z dotychczasowej integracji w ramach Unii Celnej „wszyscy odnieśli korzyści”. Prezydent zapowiedział też zakończenie trwających obecnie negocjacji w sprawie akcesji.
3.2. Szczyt trójstronny Azerbejdżan–Gruzja–Turcja
6 maja w Tbilisi odbył się szczyt trójstronny z udziałem prezydentów Azerbejdżanu, Gruzji i Turcji: Ilhama Alijewa, Giorgi Margwelaszwilego oraz Abdullaha Gula. Głowy państw niezwykle pozytywnie oceniły dotychczasową współpracę, a także zadeklarowały jej dalsze pogłębianie. Podkreślono regionalne znaczenie partnerstwa na linii Baku-Tbilisi-Ankara. Głównym tematem rozmów były wspólne projekty energetyczne i transportowe. Dyskutowano również o kryzysie na Ukrainie i jego wpływie na bezpieczeństwo regionalne. Ponadto Ilham Alijew zaproponował, by kolejne spotkanie w tym formacie odbyło się w Azerbejdżanie.
3.3. Pozytywne zmiany demograficzne w Rosji
W Rosji po raz pierwszy od 20 lat odnotowano dodatni przyrost naturalny. Maksim Topilin, minister pracy i ochrony socjalnej, wyraził nadzieję, że trend ten opiera się na solidnych podstawach. Zdaniem Władimira Putina, na poprawę sytuacji demograficznej wpłynęły dekrety, które rosyjski prezydent podpisał w maju. Oprócz dodatniego przyrostu naturalnego odnotowano także wydłużenie średniej długości życia oraz spadek wskaźnika śmiertelności okołoporodowej.
3.4. Budowa gazociągu Kirgistan–Chiny
Wg kirgiskiego Ministerstwa Energii i Przemysłu, budowa gazociągu Kirgistan-Chiny rozpocznie się przed 1 czerwca 2015 r. Strona chińska przygotowuje obecnie studium wykonalności projektu. Konstrukcja gazociągu powinna zakończyć się pod koniec 2016 r. Podstawą realizacji przedsięwzięcia jest porozumienie kirgisko-chińskie, podpisane jeszcze w 2013 r. Szacowane koszty projektu wynoszą 1,2 mld dol.
3.5. Azja Centralna: bez broni atomowej
Państwa dysponujące bronią nuklearną (USA, Wielka Brytania, Francja, Rosja, Chiny) podpisały porozumienie o jej niestosowaniu wobec państw „azjatyckiej piątki”. Chodzi tu o protokół do Traktatu o utworzeniu strefy bezatomowej w Azji Centralnej (Astana, Biszkek, Duszanbe, Aszchabad i Taszkent podpisały go w 2006 r.). Porozumienie wyklucza nie tylko samo użycie broni jądrowej, ale także prowadzenie testów oraz rozwijanie technologii nuklearnej na terytorium regionu.
4. Ameryka Północna i Południowa (Maria Płudowska)
4.1 Wojna amerykańsko–rosyjska
„The National Interest” pisze o sytuacji w jakiej znalazło się USA. Wg portalu Putin słusznie założył, że Waszyngton nie wystąpi przeciw niemu zbrojnie. Pomimo małego prawdopodobieństwa rosyjskiego ataku na USA, „TNI” zauważa, iż postawa Waszyngtonu wobec Moskwy (unikającego konfrontacji zbrojnej) może się zmienić. Portal wskazuje też, że niektórzy uważają drastyczne sankcje za alternatywę dla wojny. Przytacza także przykład wprowadzenia sankcji wobec innego mocarstwa (Japonii w latach ’40.). Pomimo, że atak Japonii na USA wydawał się irracjonalny – jednak nastąpił.
4.2. Kanada rozważa instalację tarczy antyrakietowej
James Bezan, sekretarz ministra obrony Kanady poinformował o planach budowy tarczy antyrakietowej na terenie kraju. W 2005 r. Kanada zadecydowała, że nie weźmie udziału w amerykańskim projekcie. Jednak napięta sytuacja międzynarodowa zmusza rząd kanadyjski do podjęcia stosownych kroków. Projekty zostaną przedyskutowane przez parlament w Ottawie w najbliższym czasie.
4.3 Nowe śmigłowce Pentagonu najdroższymi na świecie
Stany Zjednoczone zakończyły przetarg w wyniku którego zasilą swoją armię nowymi supernowoczesnymi śmigłowcami do przewozu prezydenta. Za sześć wyspecjalizowanych maszyn firmy Sikorsky Pentagon zapłaci 1,2 mld. dol. Jak podają dane rządowe przetarg trwał dziesięć lat, a docelowo flota prezydenta USA wzbogaci się o 30 maszyn. Kontrakt opiewa na niemałą sumę 20 mld dol. Pierwsze śmigłowce zostaną przekazane w 2016 r. Są to najdroższe na świecie maszyny tego typu zaopatrzone w specjalne systemy dowodzenia, oraz rozwiniętą technologię komunikacyjną.
5. Afryka (Wojciech Gil)
5.1. Stany Zjednoczone przedłużają swoją obecność w Afryce
Barack Obama podpisał z prezydentem Dżibuti – Ismailem Omarem Guellehem, umowę zakładającą prolongatę istnienia amerykańskiej bazy wojskowej w Camp Lemmonier. Obecnie, m.in. z powodów geograficznych jest to najważniejszy punkt US Army w Afryce, bowiem to właśnie z Dżibuti wysyłani są żołnierze np. do Somalii, Wybrzeża Kości Słoniowej, Republiki Środkowoafrykańskiej oraz Sudanu Południowego. Szczegółowe warunki porozumienia nie zostały ujawnione, jednak nieoficjalne źródła podają okres obecności wojsk amerykańskich w Camp Lemmonier przez co najmniej 20 lat, w zamian za przekazywanie przez Waszyngton 70 mln dol. rocznie (m.in. w ramach pomocy finansowej). Obecnie, relacje pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Dżibuti przez obydwie strony traktowane są jako strategiczne, czego wyraz dał m.in. prezydent Guelleh, który ocenił je jako „czynnik służący pokojowi międzynarodowemu”.
5.2. Podpisano rozejm kończący wojnę domową w Sudanie Południowym
W stolicy Etiopii – Addis Abebie, zawarto porozumienie pokojowe między rządem Sudanu Południowego a rebeliantami. Rozejm osobiście asygnowali główni aktorzy konfliktu, tj. prezydent Salva Kiir oraz lider przeciwników obecnych władz w Dżubie, Riek Machar. Najważniejszym warunkami zawartego pokoju jest utworzenie rządu przejściowego, który ma następnie zostać zmieniony w konsekwencji wyborów zaplanowanych na przyszły rok. Do wypracowania umowy znaczącą przyczyniły się międzynarodowe działania, m.in. ze strony ONZ, Stanów Zjednoczonych oraz państw regionu na czele z Etiopią. Zawarty w Addis Abebie rozejm, przynajmniej oficjalnie kończy zapoczątkowany w grudniu ubiegłego roku konflikt, w wyniku którego zginęło ponad 10 tys. ludzi, a około milion został zmuszony do ucieczki.
5.3. Odbyły się wybory parlamentarne w RPA
W zeszłym tygodniu przeprowadzono wybory parlamentarne w Republice Południowej Afryki. Ich zwycięzcą, zgodnie z przewidywaniami został rządzący nieprzerwanie od 1994 r. Afrykański Kongres Narodowy (ANC), który otrzymał 62,15% wszystkich oddanych głosów. Spośród 13 partii zakwalifikowanych do zasiadania w Zgromadzeniu Narodowym znalazł się także m.in. centroliberalny Sojusz Demokratyczny (22% głosów) oraz założona przez byłego szefa młodzieżówki ANC – Juliusa Malemę, komunistyczna partia Wojownicy Wolności Ekonomicznej (6% głosów). Piąte demokratyczne wybory w RPA odbyły się bez większych zakłóceń i prób fałszowania głosów, co potwierdzili m.in. obserwatorzy Unii Afrykańskiej oraz Wspólnoty Rozwoju Afryki Południowej. Frekwencja podczas głosowania wyniosła 73%. Przewodnicząca Niezależnej Komisji Wyborczej, Pansy Tkalula podczas oficjalnego ogłoszenia wyników stwierdziła iż: „można potwierdzić żywą demokrację, która kwitnie na naszej ziemi”. W następstwie wyborów parlamentarnych, Zgromadzenie Narodowe wybierze prezydenta kraju, którym najprawdopodobniej będzie dotychczasowa głowa państwa, Jacob Zuma.
6. Azja Pacyficzna (Ewa Strankowska, Wojciech Jakóbik)
6.1. 24. szczyt ASEAN w cieniu incydentu na Morzu Południowochińskim
W sobotę, 10 maja rozpoczął się 24 szczyt Stowarzyszenia Państw Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN). Choć ostatnie chińskie działania na Morzu Południowochińskim były krytykowane przez część państw ASEAN, to oficjalnie powstrzymały się one przed potępieniem Pekinu na komitecie szczytu. Wśród głosów krytyki najbardziej słyszalny był premier Wietnamu, który powiedział pozostałym państwom ASEAN, że Chiny dopuściły się niebezpiecznych naruszeń na Morzu Południowochińskim a na dodatek przedstawiły nieprawdziwe oskarżenia w stosunku do jego kraju. Napięcia rozpoczęły się po tym, jak Chiny umieściły na spornym z Wietnamem, szczególnie bogatym w zasoby, obszarze Morza Południowochińskiego, ogromną platformę wiertniczą, którą następnie zaczęły przemieszczać w stronę spornych Wysp Paracelskich. Po tym jak Wietnam oświadczył, że chińskie statki użyły armatki wodnej i staranowały 8 wietnamskich statków, Pekin oskarżył Hanoi o celowe zderzenie się z ich statkami. ASEAN, jako luźne stowarzyszenie państw, w którym konieczna jest jednomyślność do podjęcia decyzji, ograniczyło się do wyrażenia „poważnych obaw” w odniesieniu do chińsko-wietnamskiego zderzenia na morzu. Państwa nie chciały ryzykować sporu z Chinami, które wywierają znaczny ekonomiczny i polityczny wpływ w regionie. Ani przemówienie otwierające, ani końcowe oświadczenie nie poruszyły kwestii sporu chińsko-wietnamskiego. Chiński minister spraw zagranicznych odniósł się do ostatnich wydarzeń mówiąc, że sprawa ta nie jest problemem między Chinami a stowarzyszeniem ASEAN i że będzie przeciwny wykorzystaniu jej w celu zasiania niepokoju podczas szczytu.
6.2. Korea szykuje czwarty test jądrowy?
Amerykańskie zdjęcia satelitarne wskazują na to, że Korea Północna może przygotowywać się do kolejnego, czwartego już, podziemnego testu jądrowego. Świadczyć o tym może nadzwyczajne poruszenie w bazie wojskowej w Punggye-ri, w której zostały przeprowadzone trzy poprzednie próby – podaje CNN, cytując źródło z Pentagonu. Na zdjęciach amerykańskiego satelity widać, że wylot tunelu prowadzącego do instalacji został zakryty brezentem, tak aby Amerykanie nie mieli możliwości sprawdzenia co dzieje się w środku (co również miało miejsce w lutym 2013 r. przed trzecim testem). Podobne obawy wyraża również Korea Południowa, opierając się na własnych zdjęciach satelitarnych. Pjongjang poinformował w marcu o zamiarach przeprowadzenia testu, jednakże wspólnota międzynarodowa liczyła na to, że skończy się tylko na groźbach. W reakcji na północnokoreańskie zagrożenie, minister spraw zagranicznych Korei Południowej zwrócił się do Unii Europejskiej o nowe, surowsze kary, gdyby same apele okazały się nieskuteczne. Niepokój wyraziły również władzę sąsiednich Japonii i Chin. Do grona zaalarmowanych państw zalicza się też Izrael, gdyż kolejne testy Korei Północnej mogą być dla Iranu impulsem do rozwoju programu nuklearnego bez obaw o konsekwencje, co zagrozi bezpieczeństwu amerykańskiego sojusznika.
